Wyjątkowa stacja na trasie i wyjątkowa budowla. Tak zwany „Okrąglak” jest chyba najbardziej nietypowym w Polsce aresztem śledczym. Stoi na toruńskim Starym Mieście od końca XIX wieku, kiedy to w latach 1884 – 1886, zbudowano go opierając się o idee angielskiego filozofa Jeremy Benthama.
Był on pomysłodawcą więzienia idealnego – panoptikonu, czyli budowli na planie koła, w której przy ścianach znajdują się cele więźniów, a po środku wieża strażnicza. Cele są otwarte do wnętrza budynku w taki sposób, że więźniowie pozostają na widoku przez całą dobę. Z kolei strażnicy kryją się w zamkniętej wieży centralnej i obserwują więźniów przez małe wizjery. Osadzeni w efekcie nie wiedzą, czy są akurat obserwowani czy nie?
Na świecie powstały jedynie cztery panoptikony zbliżone do założeń koncepcji Benthama – w amerykańskiej Filadelfii, w Armagh Gaol w Irlandii Północnej, w Londynie oraz właśnie w Toruniu. Taka budowla po prostu musiała przyciągnąć filmowców, tym bardziej, że oprócz widoku z zewnątrz, jeszcze bardziej fascynujący dla kamery jest środek „Okrąglaka”.
Największe role „Okrąglak” zagrał w dwóch filmach: „Jeszcze nie wieczór” Jacka Bławuta (2008, Srebrne Lwy na FF w Gdyni) z plejadą gwiazd polskiego kina oraz w „Panoptikonie”, niezależnym, fabularyzowanym dokumencie toruńskich filmowców Marcina Gładycha i Krystiana Wieczyńskiego (2012), pokazującym 100 lat historii Torunia przez pryzmat przeżyć więzionych tam ludzi.
Ponadto budowla wystąpiła innym dokumencie Marcina Gładycha – „Hakerzy Wolności” (2011; Grand Prix Festiwalu Filmów Historycznych w Zduńskiej Woli), a także mignęła w kadrze „Kolorowych pończoch” Jerzego Passendorfera (1960; pierwsza nagroda na MFF dla Dzieci i Młodzieży w Wenecji) i „Roku spokojnego Słońca” Krzysztofa Zanussiego (1984; Złoty Lew na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji).
Co tu kręcono?
- 2012 „Panoptikon” – każda z pięciu nowel filmu pokazuje wnętrza „Okrąglaka”. Najbardziej dramatyczne są sceny z epizodu trzeciego, kiedy to hitlerowcy przesłuchują i skazują na rozstrzelanie dowódcę Miejskiej Straży Obywatelskiej w 1939 roku, Ludwika Makowskiego (w tej roli świetny Jarosław Felczykowski).
- 2010 „Hakerzy wolności” – areszt jest w filmie miejscem rekonstrukcji wydarzeń i przesłuchań, jakim komunistyczna Służba Bezpieczeństwa poddała aresztowanych „hakerów”.
- 2008 „Jeszcze nie wieczór” – kluczowa scena filmu. Emerytowani aktorzy występujący w filmie wystawiają sztukę Goethego „Faust” dla osadzonych w areszcie. To wstrząsająca scena, w której dawne gwiazdy kina, grają dla wściekłej i krzyczącej widowni, złożonej z prawdziwych więźniów. Wersety z „Fausta” i „Hamleta” mieszają się z rapowaniem tworząc szaleńczą całość.
- 1984 „Rok spokojnego Słońca” – migawki, w których areszt występuje jako tło niektórych scen
- 1960 „Kolorowe pończochy” – migawki, w których areszt występuje jako tło niektórych scen
Jeszcze nie wieczór Dowiedz się więcej Panoptikon Dowiedz się więcej Hakerzy wolności Dowiedz się więcej Kolorowe pończochy Dowiedz się więcej Rok spokojnego słońca Dowiedz się więcej
